Kippenpoten [S2Br1]

Lieve Koen, 

Het is bijna twee maanden geleden dat we elkaar schreven, en het lijkt me tijd om onze briefwisseling te hervatten. Ik breek al een tijdje mijn hoofd over een thema in de muziek, en evengoed in het leven, namelijk haat. Muziek gaat over alles dat in het leven gebeuren kan, en zit daarom vol met gevoelens en emoties: van rust tot extase en blijdschap tot verdriet, maar dus ook van liefde tot… ja, ‘haat’. En hoewel ik met de meest muziek wel uit de voeten kan – bijna ieder gevoel maakt op z’n tijd wel iets in me los – worstel ik met die laatste. Waar ik periodes kan hebben dat ik mezelf omgeef met melancholische muziek, met extatische muziek, met rustige muziek – en zo voort – heb ik dat niet met boze muziek. En dat terwijl ik de muziek vanuit technisch oogpunt wel goed kan vinden. Misschien vraag je je inmiddels af waar ik precies aan denk of misschien schoot je gelijk al een nummer te binnen waar je dit bij herkent. Laat me hoe dan ook beginnen met het nummer dat bij mij het balletje heeft doen rollen. Het is Elliott Smith met Roman Candle. 

 [0:57 – 1:32] ‘Roman Candle’ – Elliott Smith 

 

I’m hallucinating, hallucinating 
I hear you cry 
Your tears, cheap 
Wet hot red swollen cheeks 
Fall asleep 

[1:32 – 1:55]

I wanna hurt him 
I wanna give him pain 
I’m a Roman candle 
My head is full of flames 
I wanna hurt him 
I wanna hurt him 
I wanna hurt him 
I wanna give him pain 

Zoals je weet heb ik veel met Smith. Je mag hem zelfs wel een maatje noemen, zoals dat eenzijdig gaat met artiesten – al helemaal als de artiest in kwestie al een tijd is overleden. Ik heb in de laatste jaren vele uren gesleten met zijn muziek, die over het algemeen wel getypeerd mag worden als zwaarmoedig, als niet deprimerend. Toen ik ergens in 2020 zijn – tot dan toe voor mij onbekende – eerste album aanzette, verwachtte ik dan ook geen vrolijke muziek. Maar de haat in Roman Candle zag ik niet aankomen. Smith zingt een anonieme ‘him’ toegewijd leed toe. Het nummer zet ermee in, er is geen punt van inkeer en in het slot proef ik zelfs wat leedvermaak…

[2:34 – 2:44] ‘Roman Candle’ – Elliott Smith 

He can feel this pretty burn 

In vroegere tijden zouden we misschien wel spreken van dit nummer als een vervloeking, maar voor nu houd ik het bij haat. En dat is misschien ook al niet meer een term van deze tijd. We komen hem eigenlijk alleen nog maar tegen als er weer een rechtszaak tegen Geert Wilders loopt, met een aanklacht op haatzaaien. ‘Haat’ is denk ik grotendeels uit ons woordgebruik verdwenen, dus ik wil heel kort iets zeggen over wat ik ermee bedoel, zonder te denken dat ik hele nieuwe dingen zeg. Ik zie haat als het tegenovergestelde van liefde. Liefde kennen we in vele vormen, en ik denk dat we haat daar één-op-één naast kunnen leggen: je kunt een specifiek persoon of een specifieke groep liefhebben, maar evengoed iets abstracts, zoals je nationaliteit of muziek. Ik ben heel benieuwd of we samen in muziek ook deze verschillende vormen van haat kunnen opsporen, bespreken en leren begrijpen – als we dat laatste ook willen. Dat gezegd hebbende, duik ik vooralsnog in de vorm van haat die ik nog het meest kan begrijpen. 

[0:24 – 0:57] ‘Exit Music (For A Film)’ – Radiohead 

Wake 
From your sleep 
The drying of 
Your tears 
Today 
We escape 
We escape 

In Exit Music (For A Film) van Radiohead zingt Thom Yorke vanuit mijn perspectief gezien, het volgende verhaal. Een moeder wekt haar kind in de luwte van de nacht om weg te vluchten van een man met wie je niet onder één dak wilt leven. De vier coupletten waarmee het nummer opent, schetsen het beeld in alle kleuren. De moeder zingt haar kind toe om omwille van haar rustig te blijven: “I can’t do this alone,” en vraagt zodra ze buiten zijn, om bemoediging: “Sing us a song to keep us warm.” Tot dusver zou je zeggen dat het nummer eerder vol liefde en verdriet zit dan dat het is gevuld met haat. Maar het lied gaat door. Met het huis eenmaal op de achtergrond, richt de moeder zich niet meer tot het kind, maar tot de vader die ze net achter hen hebben gelaten.  

[2:47 – 3:50] ‘Exit Music (For A Film)’ – Radiohead 

You can laugh 
A spineless laugh 
We hope your 
Rules and wisdom choke you 

Now 
We are one 
In everlasting peace 

We hope that you choke 
That you choke  

Zoals wel voor meer nummers geldt, had ik de tekst van Exit Music niet echt door, tot ik het nummer op m’n gitaar wilde spelen en de woorden las. Ik word er eigenlijk altijd een beetje stil van. ‘Stik er maar in’, zingt Thom Yorke in feite, maar dan een keer of vier, en het grijpt terug op de zin: “We hope your rules and wisdom choke you.” Het lijkt me dan ook geen letterlijke doodswens, maar een spreekwoordelijke. Ik krijg de indruk dat de vader een klassieke ‘man des huizes’ is – en nu was. Zijn wil was wet, en die wet was behoorlijk verdrukkend voor de moeder, en waarschijnlijk ook voor het kind. Haar wens is simpel: ik hoop dat de regels waarmee je mij het leven onmogelijk maakte, jouw einde worden. 

Het is een stevige uitspraak en toch denk ik dus dat we deze haatwens al stukken beter kunnen begrijpen dan die van Elliott Smith. De haat en de liefde lopen hier namelijk in elkaar over. In de eerste plaats is dat de liefde voor het kind dat de moeder in bescherming neemt, die overloopt in de haat voor de vader. Maar ik denk ook dat de haat voor de vader in het verlengde ligt van de liefde voor de vader – de liefde voor haar partner. Er zal toch een punt zijn geweest waarop vader en moeder zich tot elkaar aangetrokken voelden, en waarop ze liefde voor elkaar hadden?  

[0:00 – 0:46]  ‘Cry Me A River’ – Julie London  

Now you say you’re lonely 
You cry the whole night through 
Well you can cry me a river 
Cry me a river 
I cried a river over you 

Zoals ik al schreef: ik denk dat we de moeder in Exit Music wel kunnen begrijpen. Niet dat ik zelf een vergelijkbare ervaring heb gehad met het ontsnappen van een onveilige huissfeer, maar liefde die ten einde loopt lijkt mij een universele ervaring. En hoe vervelend het ook is, slaat ook dan liefde geregeld om in… Ja, haat is hier misschien een te groot woord. Maar van afgunst kunnen we toch wel spreken. Julie London zingt het precies hoe ik het bedoel in Cry Me A River: ik heb gehuild, dus jij mag ook huilen. Het is geen diep woekerende doodswens – zeker niet. Het is: “Ik heb het zwaar te verduren gehad met je, en nu mag jij het ook wel even zwaar hebben.” 

[2:19 – 2:41] ‘Cry Me A River’ – Julie London  

I cried a river over you 

I cried a river over you 

Misschien klopt dat niet, wat ik net schreef. Misschien is het geen liefde die omslaat in afgunst. Ergens proef ik in het ‘laat maar een traan,’ juist nog liefde, en een hunkering naar verbinding. Als Julie klaar zou zijn met de persoon die ze toezingt, zou ze er dan nog iets om geven dat zij een traan laten? Ik weet het niet goed, maar ik proef dat de liefde nog niet voorbij is, en waar ik zonet nog schreef dat haat het tegenovergestelde spectrum is van liefde, denk ik nu dat ik het daarmee tekort doe. En ik schreef net ook dat haat uit ons woordgebruik is verdwenen, maar ook dat klopt niet. Ik denk dat haat-liefdeverhoudingen voor iedereen bekend is, al is het intuïtief. Zouden we via de route van de liefde kunnen ontdekken wat die haat is bij Elliott Smith, waar geen liefde aan te pas lijkt te komen? Ik draag de pen bijna over, maar hang hier graag nog één nummer aan. 

[0:00 – 0:32] ‘Happy?’ – Intwine

Isn’t it strange 
That the stars don’t shine no more now since you’re gone 
Isn’t it strange 
That we can’t look back and say just what went wrong 

Zoals vele Nederlanders volgde ik in 2002 het allereerste seizoen van Idols. Ik weet niet of het daadwerkelijk het eerste talentjachtprogramma van Nederland was, of dat het simpelweg het eerste programma van haar soort is, dat ik als kind te zien kreeg, maar het voelde nieuw. In huize Lamain zaten we in ieder geval ieder weekend voor de buis. Het waren geniet-momentjes met het hele gezin, met opzichtig dansen van mijn kant en kippenpoten bij de finale. Gedurende de live-shows versprongen de voorkeuren en meningen voortdurend. Althans, vanaf één specifiek moment: het moment dat Roger uit de race stapte. 

Roger was sinds de audities de favoriet in huize Lamain, en kreeg het voor elkaar om als één van de tien finalisten in de live-shows te eindigen. Maar Roger weigerde het contract van de organisatie te ondertekenen, waarin stond dat de deelnemers na het programma geen zelfgeschreven nummers mochten uitbrengen of met een eigen band mochten optreden. In feite werden ze, winnaar of niet, in de vitrine van Idols gezet, en mochten ze er alleen uit als de organisatie daar van mocht mee profiteren. Voor Roger, die sinds een jaar de band Intwine had opgericht, was dit een probleem. Hij verliet de race. Desalniettemin had ‘ie bekendheid vergaard in Nederland en ook in huize Lamain bleef hij een favoriet. Het eerste album van Intwine lag dan ook trouw in de auto en draaiden we door de jaren heen grijs. En één nummer, Happy?, schreeuwden we in koor mee – frappant genoeg vaak als we ’s zondags terug naar huis reden, na de kerkdienst. 

 

[2:15 – 2:47] ‘Happy?’ – Intwine   

I hope you don’t feel just like me 
I hope you don’t feel just like me 
I hope you don’t feel just like me 
I hope you’re happy 
Don’t feel just like me 

I hope you don’t feel just like me 
Fuck I hope you feel much worse than me 
Maybe not so happy 

Roger zingt zijn oud-geliefde in eerste instantie al het geluk in de wereld toe – ook al voelt hij zich zacht gezegd ruk. De liefde is te groot om hen iets kwaads toe te wensen. Maar ook hier duikt het ‘laat maar een traan’-motief op. “Fuck I hope you feel much worse than me.” De liefde is niet weg, maar wel gekrenkt.  

Koen, ik kijk uit naar jouw gedachten over haat en ben benieuwd of je me kan helpen om Elliott Smith’s Roman Candle te leren begrijpen. Al dan niet via de liefde. 

Groeten, 

Marc